Opisywany skarb składa się z 265 monet srebrnych wybitych w latach 1604-1623. Jest jest jednorodnym zbiorem monet Zygmunta III Wazy. Jedyny wyjątek stanowi talar saksoński Krystiana II, wybity w 1604 roku. Poza tym skarb składa się w przeważającej części ze zdawkowych monet emitowanych w mennica Królestwa Polskiego. Ponad trzy czwarte monet to półtoraki koronne emitowane w latach 1614-1623. Jest ich 205. Wśród nich są trzy monety wybite w pierwszym roku emisji półtoraków, to jest w roku 1614. Na awersie tych monetek widzimy pięciopolową tarcze z godłami Królestwa – Orłem Białym i Litwy – Pogonią oraz herbem królewskiej rodziny Wazów – Snopkiem.
| Pole nazwa | PÓŁTORAKI KORONNE ZYGMUNTA III WAZY |
| Tytuł | PÓŁTORAKI KORONNE ZYGMUNTA III WAZY |
| Twórca | |
| Współtwórca | |
| Hasło przedmiotowe | Sanktuarium Polska Kościół Kościoły w Polsce Muzeum Sanktuarium Wąwolnica |
| Słowa kluczowe | Ołtarze Sanktuarium Wąwolnica (Polska) |
| Opis | Skarb monet srebrnych z początku XVII w. Opisywany skarb składa się z 265 monet srebrnych wybitych w latach 1604-1623. Jest jest jednorodnym zbiorem monet Zygmunta III Wazy. Jedyny wyjątek stanowi talar saksoński Krystiana II, wybity w 1604 roku. Poza tym skarb składa się w przeważającej części ze zdawkowych monet emitowanych w mennica Królestwa Polskiego. Ponad trzy czwarte monet to półtoraki koronne emitowane w latach 1614-1623. Jest ich 205. Wśród nich są trzy monety wybite w pierwszym roku emisji półtoraków, to jest w roku 1614. Na awersie tych monetek widzimy pięciopolową tarcze z godłami Królestwa – Orłem Białym i Litwy – Pogonią oraz herbem królewskiej rodziny Wazów – Snopkiem. O otoku napis z SIGI 3 DG REX.PMDL, co oznacza Sigismundus Tertius Dei Gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae, czyli Zygmunt Trzeci z Bożej Łaski Król Polski Wielki Książę Litewski. Umieszczona w nawiasach cyfra 3, rozdzielająca napis w otoku oznacza, że półtorak ma wartość trzech półgroszy. Na rewersie półtoraka widzimy jabłko królewskie zwieńczone krzyżem. W jabłku liczba 24 oznaczająca, że półtorak ma wartość 1/24 talara. Po dwóch stronach krzyża widać cyfry roku wybicia monety, a w otoku napis: MONE*NO REG POLO, co oznacza Moneta Nova Regni Poloniae, czyli nowa moneta Królestwa Polskiego. Napis jest rozdzielony na dole herbem Sas Mikołaja Daniłowicza, podskarbiego koronnego w latach 1616-1624. Na półtorakach z 1614 i 1615r. w tym samym miejscu co widzimy Herb Hebdank, inaczej Awdaniec. To Herb Stanisława Wawrzeckiego, podskarbiego wielkiego koronnego w latach 1614-1616. Druga pod względem liczebności grupę monet w opisywanym skarbie stanowią trojaki koronne Zygmunta III. W skarbie są reprezentowane przez 54 monety. Trojaki na awersie mają umieszczony portret króla Zygmunta III oraz napis: SIG.III.DG.REX.POL.MDL, co oznacza: Sigismundus Tertius Dei Gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae, czyli Zygmunt Trzeci z Bożej Łaski Król Polski Wielki Książę Litewski. Na rewersie trojaków widnieją godła Królestwa, Litwy oraz herb Wazów. Pomiędzy nimi widzimy cyfry arabskie roku. Nad herbami rzymska cyfra III (jak trzy grosze – stąd nazwa trojak), a pod herbami napis w trzech liniach: GROS-ARGE TRIP-REGN POLONI Napis ten oznacza Grossus Argentus Triplex Regni Poloniae, czyli grosz srebrny potrójny Królestwa Polskiego. Całość dopełnia Herb Sas Mikołaja Daniłowicza, podskarbiego koronnego w latach 1616 – 1624. Na wszystkich trojakach z opisywanego skarbu widnieje ten sam herb. Wszystkie monety zdawkowe były wybite w mennicach koronnych. Nie ma wśród nich monet ani z mennic litewskich, ani z mennic miejskich. Zbiór monet drobnych uzupełnia pięć ortów. Jeden ort koronny z 1622 r. oraz cztery orty gdańskie: dwa z 1615r. i po jednym z 1618 i 1620. Orty to monety pośrednie między „drobnicą”, a grubą monetą talarową. Początkowo miały wartość 10 groszy, co było równowartością 1/4 talara. Szybko jednak straciły na wartości i ostatecznie miały wartość osiemnastu groszy. Ort koronny z 1622 r. jest monetą u przeciętnej urody. Na awersie widzimy nienajlepszą podobiznę Zygmunta III Wazy. Za to legenda o toku jest bardzo rozbudowana SIGIS-IIIDG-REX-POL-LI-RUS-PRU-M, co oznacza: Sigismundus Tertius Dei Gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, czyli Zygmunt Trzeci z Bożej Łaski Król Polski Wielki Książę Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki. Na rewersie wokół pięciopolowej tarczy herbowej z godłami Korony, Litwy i Snopkiem Wazów czytamy dalszy ciąg tytulatury królewskiej: SAM-LIV-NEC-N-SV-GOT-VAN-Q-HRI-R, co oznacza: Samogitiae. Livoniae, nec non Svecorum, Gothorum, Vandalorumque Haereditarius Rex, czyli [książę] Żmudzki, Inflancki, jak również Szwecji, Gotlandii, Wandalii dziedziczny Król. Na dole w otoku, znany nam już Herb Sas. Niestety z bardzo rozbudowaną legendą na tej monecie nie szła w parze jej wartość. Na tle wszystkich monet z opisywanego skarbu stanem zachowania i jakością wykonania wyróżniają się cztery orty gdańskie. Mennica w Gdańsku, mająca Królewski przywilej bicia monet z herbem miejskim Gdańska wypuszczała na rynek monetę szczególnie wartościową. Monety te cechował zarówno piękny rysunek stempli jak i dobra próba srebra. O wspaniały portret władcy oraz dostojny wygląd miejskiego herbu starali się najwyższej klasy medalierzy gdańscy. Na dwóch ortach z opisywanego skarbu (z 1618 i 1620r. ) widzimy inicjały S. A. To inicjały Samuela Ammona – medaliera z czasów Zygmunta III, pracującego dla mennicy gdańskiej w latach 1613 - 1621. Na orcie z roku 1620 dodatkowo przy nogach lwów gdańskich widzimy litery S. B. To z kolei inicjały mincmistrza mennicy gdańskiej, którym w latach 1618 – 1635 był Stanzel Berman. Obok napisu na rewersie, w trzech przypadkach opisywanych ortów jest to rozdzielony rysunkiem niedźwiedziej łapy. Jest to znak Daniela Kluwera – dzierżawcy mennicy gdańskiej w latach 1608 – 1618. W otoku awersu czytamy napis SIGIS:III;D:G:REX:POL:M:D:L:R:PRUS, co oznacza Sigismundus Tertius Dei Gratia Rex Poloniae, Magnus Dux Lithuaniae, Russiae, Pussiae czyli Zygmunt Trzeci z Bożej Łaski Król Polski Wielki Książę Litewski, Ruski, Pruski. Z kolei na rewersie widnieje pięknie wycyzelowany herb Gdańska, napis: MONETA-CIVIT:GEDANENSIS i rok wybicia. Napis ten oznacza Moneta Civitatis Gedanensis czyli: Moneta miasta Gdańska. Ciekawostką skarbu jest moneta obca. To talar saksoński Krystiana II Wettyna. Na awersie widzimy zbrojną postać księcia elektora Krystiana II trzymającego miecz dwuręczny. W otoku łaciński skrót tytulatury książęcej. Na rewersie umieszczone są podobizny dwóch synów Krystiana II – Jana Jerzego i Augusta. Jan Jerzy w 1611r. objął tron po ojcu. Wokół postaci książąt rozmieszczono 14 tarcz herbowych ziem saksońskich. Legenda awersu brzmi: Jan Jerzy i August, bracia i książęta saksońscy. Podsumowując opisany skarb monet srebrnych jest jednorodny i pochodzi z okresu panowania króla Zygmunta III Wazy. Został ukryty w 1623r. lub krótko po 1623r. Przedział czasowy dat wybicia monet (19 lat) oraz zawartość monet zdawkowych pochodzących wyłącznie z mennic koronnych sugeruje, że skarb ten był ukryty przez mieszkańca Korony w epoce, z której pochodzą monety. Nie wiemy dlaczego właściciel ukrył swój skarb. Wiem natomiast, że niestety nie spotkało go nic dobrego, gdyż nigdy nie podjął skarbu oddanego na przechowanie Ziemi. Dzięki temu jednak, możemy dziś podziwiać okazy okazały zbiór monet ze złotego wieku mennictwa polskiego. Wąwolnica, 06.12.2014r. Sławomir Snopek PS. Z zachowanych pierwotnych opisów monet wynika, że po znalezieniu skarb był większy niż obecnie. Liczba monet każdego rocznika i typu jest zmniejszona o jedną sztukę w stosunku do liczb podanych w opisach. Czy tylko o tyle w stosunku do całości odnalezionego skarbu? Tego nie wiemy. Półtoraki koronne Zygmunta III Wazy: 1615 r. - 2 szt. |
| Miejsce wydania | Wąwolnica |
| Wydawca | |
| Data wydania / utworzenia | 1615 |
| Typ | monety |
| Rozmiar | |
| Sygnatura | |
| Język | |
| Jest częścią | |
| Prawa | |
| Właściciel praw | Parafia rzymsko - katolicka |
| Digitalizacja | Parafia pw. św. Wojciecha w Wąwolnicy |
| Lokalizacja oryginału | Dolna kondygnacja kościoła zamkowego zbudowanego w XIV w., Kaplica Matki Bożej Kębelskiej, Wąwolnica, powiat puławski, województwo lubelskie, Polska |
